Öncelikle gluten tahıllarda bulunan bir protein çeşididir. Dolaysıyla gün içerisinde tükettiğimiz birçok besinin içerisinde gluten bulunur. Gluten bazı bireylerde hassasiyet oluşumuna sebep olmaktadır. Bu bireylerde gluten içeren besinlerin tüketimiyle birlikte ağrı, şişkinlik, gaz şikayetleri, ciltte bozulmalar ve halsizlik görülür. Gluten alerjisi olarak bilinen hastalık Çölyaktır. Ancak her gluten hassasiyeti yaşayan Çölyak Hastası demek değildir. Gluten intoleransı olan bireyler de vardır.
Gluten intoleransı, Çölyak testi pozitif çıkmasa bile glutenli besinlere tepki veren bireyler vardır. Bu duruma non-çölyak (çölyak-dışı) gluten duyarlılığı adı verilir. Bu tip gluten duyarlılığının başlıca semptomları sulu dışkılama, karın ağrısı, karın şişkinliği ve depresyondur. Az miktarda glüteni tolere edebilen bireyler vardır. Sıkı bir glutensiz diyete ihtiyaç duymayabilirler. Bu bireylerin glutensiz veya gluten sınırlı bir beslenme planı uygulaması doğru olacaktır.
Çölyak ise vücudun savunma mekanizmasının glütene karşı gösterdiği bir hassasiyet olarak tanımlanabilir. Bir çeşit gluten alerjisidir. Hastalığa sahip bireyler tanı konulana kadar gluten tüketimine devam ettiğinden ince bağırsaklarında bulunan villuslarda düzleşme, azalma ve küçülme görülmektedir. Bunun sonucunda şişkinlik, hazımsızlık, şiddetli karın ağrısı gibi birçok şikâyet birlikte görülür. Ayrıca villuslar düzleştiğinden bağırsakta emilimi olan makro-mikro besinlerin emilimi azalır. Besin yetersizlikleri görülmeye başlar. Özellikle demir, folik asit ve kalsiyum yetersizlikleri oldukça sık karşılaşılan bir durumdur. Bunun dışında kansızlık ve kilo almada güçlük ile de karşı karşıya kalabilirler.
Çölyak hastalığının bilinen tek tedavisi sıkı bir glutensiz diyettir. Diyete sıkı bir şekilde uyulması ile düzleşen bağırsak yüzeyi normal şeklini ve işlevini tekrar kazanır. Çok az miktarda alınan gluten bile bağırsaklardaki tahribatın tekrarlamasına neden olur. Bu yüzden Çölyak hastası bireylerin mutlaka bir beslenme uzmanından destek alması gerekmektedir.
Gluten intoleransı veya Çölyak tanısı aldıysanız korkmanızı gerektirecek bir durum yoktur. Gluten içermeyen birçok besin maddesi vardır. Et, balık, taze sebze ve tüm meyveler, pirinç, nohut, mercimek, fasulye, kuru börülce, patates, soya eti, soya fasulyesi, mısır unu, pirinç unu, yumurta, zeytinyağı, margarinler, bal rahatlıkla tüketebilecekleri glutensiz besinlere örnek olarak verilebilir.
Ayrıca gelişen yiyecek endüstrisi sayesinde glutensiz çikolata, bisküvi, ekmek gibi ihtiyaç duyulan ürünlere ulaşmak mümkündür. Hizmet sektörü de glutensiz beslenmeye önem vermeye başlamıştır. Glutensiz restoran ve kafelerin açılması buna örnek olarak verilebilir. Bunun dışında kafeler menülerinde glutensiz tatlı ve yemeklere yer vermeye başlamıştır.
Glutensiz besinler yüksek fiyatlı olduğundan devlet Çölyak hastaları için SGK kapsamında maddi destek sağlamaktadır.
GLUTENSİZ BESLENME
- Glütensiz ürünlerin besin değerini artırmak amacıyla glutensiz ekmeklere kinoa, chia ve keten tohumu eklenmektedir. Böylece omega-3 yağ asidi miktarının da artması sağlanmaktadır.
- Yulaf tüketimi Çölyak hastaları için güvenlidir. Fakat çapraz bulaş riski dolayısıyla miktarına dikkat edilmesi gerektiği unutulmamalıdır.
- Uzun süreli glutensiz diyet uygulanması durumunda niasin, tiamin, folik asit, b12 ve lif yetersizlikleri görülebilir. Takviye edici gıda kullanılması bir gerekliliktir. Yetersiz lif alınması sonucunda bağırsak hareketlerinde azalma görülebilir. Bu gibi durumlar için sizinle glutensiz bir içecek tarifi paylaşmak istiyorum.
GLUTENSİZ BAĞIRSAK HAREKETLENDİREN İÇECEK
1 adet yeşil elma, 1 adet salatalık, 4-5 dal maydanoz, 1 bardak demlenmiş beyaz çay, 1/2 çay kaşığı toz zencefil, 1 tatlı kaşığı limon suyunu karıştırıp 1-2 saat kadar beklettikten sonra içilebilirsiniz. Bu tarif bağırsaklarınızı hareketlendirmeye yardımcı olacaktır.
GLUTEN İÇEREN BESİNLER
- Buğday Unu, Buğday Nişastası, Kahverengi Un, Kavuzlu Buğday, Buğday Özütü
- Çavdar, Arpa
- Ekmek, Pide ve Lavaş
- Pasta, Kek ve Turta
- Kahvaltılık Gevrek
- Kurabiye, Bisküvi ve Kraker
- Paketli Patates Kızartması ve Cips
- Bulgur, Kepek, İrmik
- Makarna, Erişte, Hububat
- Et Suyu, İşlenmiş Et
- Et veya Deniz Ürünü Taklitleri
- Baharat Karışımları
- Çorba ve Harçları
- Sirke (Tam damıtılmış sirkeler gluten içermez)
- Sakız
- Soya Sosu, Salata Sosları
- Soslu Kuru Yemişler
- Kuskus
- İrmik